Zerknijmy za to, kto chowa się w cieniu. Dzisiaj światło padło na Strugackich.
 |
| Obraz: Zdzisław Beksiński (bez tytułu) |
Poprzedni twórcy:
Cwietajewa
Lermontow
Puszkin
Aleksy Tołstoj
Turgieniew
Leningrad. Rozpoczyna się szturm. Wszechświat. Zjednoczona ludzkość wolna jest od dogmatów religijnych, chciwości, głodu i chorób. Leningrad. Szturm przemienia się w oblężenie miasta. Najpierw kończy się opał. Dostawy prądu. Potem żywność. Pojawia się kanibalizm. Powstaje Korytarz Śmierci. Wszechświat. Dzięki ewolucji technologicznej i rozwojowi nauki ludzkość prowadzi misję rozpowszechniania ideałów humanizmu i oświecenia. Po 872 dniach i milionach ofiar kończy się jedno z najdłuższych i najkrwawsze oblężenie w historii - blokada Leningradu.
Wszechświat. Okazuje się, że trudno być bogiem.
Wśród nielicznych ocalałych w mieście, które skazano na zagładę, ale wbrew wszystkiemu przetrwało, było dwóch nastolatków - Borys i Arkadij Strugaccy. Potrzebowali jednak kolejnych piętnastu lat, by wrócić do siebie - Borys już jako astronom, Arkadij zaś z Dalekiego Wschodu jako japonista. Potrzebowali też przypadku, by zacząć pisać: pierwsza książka była efektem zakładu, gdy żona Arkadija, słuchając ich opinii na temat ówczesnej fantastyki, wyrzekła magiczne słowa: "Krytykować każdy potrafi! Spróbujcie sami, nawet takiej nie napiszecie!" Podjęli zakład, tworząc swój debiut - "W krainie purpurowych obłoków". Po czym "ku naszemu wielkiemu zdziwieniu, w ciągu roku powieść wydrukowano." Tym samym zaczęła się kariera duetu, który już na stałe miał odmienić rosyjską fantastykę naukową oraz wpisać się w jej światowy panteon.
Nie była to dla nich droga wyboista, gdyż przebojem przedarli się do świata literackiego, zdobywając nagrody i uznanie już za sam debiut, jak i za powstałe zaraz po nim opowiadania, pomimo, a może właśnie dzięki temu, że twórczość ich od początku odróżniała się na ówczesnym tle gatunku - obok wkomponowania się w okres twardej fantastyki bracia skupiali się na psychice człowieka, zaś nad idealistyczną wymowę postaw bohaterów powstających w tamtym czasie swoich umieszczali w roli postawy wątpiącej, pełnej ludzkich słabości i lęków, co pozwoliło im stworzyć własny, uniwersalny świat, zapełniony osobami z krwi i kości. Sami również napędzani byli rosnącymi wątpliwościami. Pierwsza ich twórczość w dużej mierze inspirowana była obserwacją zastanej rzeczywistości co z czasem odrywało ich utwory od fascynacji przyszłością i kosmosem, by kierować je bardziej w stronę treści uniwersalnych, zaś stylistyka socrealistyczna, początkowo chętnie używana, zastępowana była z czasem wieloznaczeniową narracją, tworząc zjawisko ewolucji budowanego przez nich uniwersum.
"Wiem, że nic nie wiem". Gdy Sokrates (prawdopodobnie) wymawiał te słowa określał się w roli osoby poszukującej, odbierającej, nie tworzącej poznanie, w opozycji do sofistów stawiających się w pozycji nauczycieli prawdy. U Strugackich sofistyczna ludzkość z każdym kolejnym krokiem coraz głębiej wpada w pułapkę Sokratesa, zarówno w roli kreatora (cykl Świat Południa), jak i w roli odbiorcy cudzej historii ("Piknik na skraju drogi", którego pochodzą jest między innymi S.T.A.L.K.E.R.). Droga, jaką musi pokonać ludzkość, by dotrzeć do prawdy, z każdym kolejnym krokiem staje się bardziej kręta i niebezpieczna.
Jakie są granice ludzkiego poznania zmysłowego oraz pozazmysłowego? Jaka jest cena rozwoju cywilizacji i technologii? Jaka jest rola człowieka wśród innych ludzi i sens jego istnienia? Czy dobro i zło to jedynie abstrakty? Każdy kolejny postęp, zdobyta wiedza, mnożą tylko pytania, przed którymi staje człowiek, wiedzący coraz więcej, przez co wiedzący coraz mniej.
Zamierzenie bądź nie Strugaccy stawiając te pytania w swej twórczości, budując wokół nich kanwy swych powieści, opowiadań, scenariuszy, form, wpisują się w refleksję transhumanistyczną. Rola etyki i człowieczeństwa w kontekście rozwoju technologii i odpowiedzialności dotyczącej własnych możliwości okazuje się w ich twórczości złożona i niejednoznaczna, a istota poszukiwań kieruje się, wśród ogromu wszechświata, w głąb samego człowieka i jego natury, zaś początkowy optymizm wizji przyszłości z czasem zmienia się w niepokojące rozważania na temat udziału moralności w ewolucji i granicach poznawczych. Transhumanizm, dążący do syntezy ewolucji biologicznej, technologicznej i kulturowej oraz budujący antropocentryczną pozycję względem nauki zanika gdzieś w tle indywidualnego doświadczenia i przekonań niedoskonałego, mimo bycia w ich twórczości u szczytu rozwoju, człowieka.
Bracia Strugaccy umarli nie udzielając nam żadnych odpowiedzi, stawiając jedynie jeszcze więcej pytań. Ciągła metamorfoza ich literatury pokrywała się z metamorfozą czasów, od mieszanki epoki strachu atomowego z nadziejami budowy zorganizowanej przyszłości po świat tworzący mozaikę i sieć problemów, możliwości oraz rozwiązań. Łączyli w swych powieściach poszukiwania filozoficzne z pełnokrwistymi postaciami, mistrzowsko konstruowaną fabułę i świat z wewnętrznym chaosem natury człowieka. Pozostawili po sobie liczne inspiracje sięgające od sztuk klasycznych po gry komputerowe. Stanowili nierozerwalny, aż do śmierci Arkadija, duet pisarski, co miało wpływ na komplementarność utworów - ich osobne próby nie zdobyły już takiego oddźwięku, przez co przeszli do historii już na stałe jako po prostu bracia Strugaccy.
Petersburg. Już nie Leningrad. 68 lat po szczęśliwym przeżyciu oblężenia umiera drugi z braci, Borys, pochowawszy wcześniej Arkadija. Gdy się rodził dowiadywano się dopiero, że istnieją galaktyki. Dzisiaj, pięć lat po jego śmierci, stoimy w środku epoki komunikacyjnej i triumfu genetyki, na progu rozwoju SI, eksploracji kosmosu, rozwoju fantomatyki, poznania praw fizyki cząsteczek elementarnych i połączenia fizyki kwantowej z newtonowską, by stworzyć jednolity obraz praw natury. Nadal nic nie wiedząc.
Wybrane utwory:
"Trudno być bogiem"
"Miasto skazane"
"Przenicowany świat"
"Piknik na skraju drogi"
"Żuk w mrowisku"
"Daleka tęcza"
"Poniedziałek zaczyna się w sobotę"
"Niedoskonali"
"Koniec akcji Arka"
"Miliard lat przed końcem świata"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz